Skład i aktywność mikroflory w jelitach może być warunkowana przez wpływ czynników zewnętrznych. Należą do nich np. rodzaj diety, używki, leki (zwłaszcza antybiotyki), higiena czy przewlekły stres, ale bardzo istotne są też genetyka i czynniki geograficzne. Jednak jak wskazują badania, to właśnie będący skutkiem nadmiaru obowiązków stres, jest jedną z najczęściej wymienianych przez Polaków przyczyn dolegliwości brzusznych. Jak w dobie postępującego rozwoju cywilizacji możemy radzić sobie z problemami ze strony układu pokarmowego, w tym z Zespołem Jelita Nadwrażliwego (ZJN)?
Prawidłowa mikroflora jelitowa - za co odpowiada?
W jelicie cienkim zachodzi proces trawienia spożytego pokarmu oraz wchłaniania składników pokarmowych do krwi lub limfy. Z kolei jelito grube stanowi miejsce ostatecznego wchłaniania wody. Z uwagi na korzystne warunki pH, ta część jelita stanowi swoistą „niszę mikrobiologiczną” ludzkiego organizmu, zwaną mikrobiotą jelitową. Odgrywa ona kluczową rolę w regulacji wielu procesów zachodzących w organizmie. Odpowiada między innymi za rozkład nieprzyswajalnych dla człowieka polisacharydów, a w konsekwencji za przyswajanie energii z pożywienia. Również za regulację metabolizmu czy syntezę witamin, takich jak biotyna, kwas foliowy i witamina K, absorpcję jonów magnezu, wapnia i żelaza, wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, będących źródłem energii dla komórek jelita grubego, a także za modulację odpowiedzi immunologicznej. Inną bardzo istotną rolą mikrobioty jest kontrola ciągłości nabłonka jelitowego, poprzez branie udziału w dojrzewaniu i wymianie komórek jelita cienkiego. Badania przeprowadzone wśród dzieci wskazują, że zaburzenia w obrębie mikrobioty, a w konsekwencji zaburzenia ciągłości bariery jelitowej w okresie niemowlęcym, mogą skutkować aktywacją odpowiedzi zapalnej organizmu. Wiąże się to z rozwojem wielu przewlekłych schorzeń np. nieswoistego zapalenia jelit, zespołu ogólnoustrojowej reakcji zapalnej, cukrzycy typu 1, alergii, astmy, a nawet zaburzeń psychicznych, m.in. autyzmu i depresji.
Co szkodzi naszym jelitom?
Na zwiększenie przepuszczalności jelit ma wpływ występowanie zakażeń wirusowych, bakteryjnych i pasożytniczych. Nie bez znaczenia jest również oddziaływanie toksyn ze środowiska zewnętrznego, nadużywanie alkoholu i leków[6]. Naszą uwagę powinien zwrócić także stres, który może mieć wpływ na rozwój stanu zapalnego w obrębie jelit[7]. Wzrost przepuszczalności jelit może być przyczyną rozwoju takich dolegliwości jak ból, biegunki oraz wzdęcia.
Obecnie rola bakterii jelitowych i jej wpływ na przepuszczalność śluzówki jelita jest również szeroko dyskutowana w złożonej etiopatogenezie zespołu jelita nadwrażliwego, a zwłaszcza w jego poinfekcyjnej odmianie[8]. Także nasilenie objawów ZJN wiąże się często ze stresem lub zaburzeniami emocjonalnymi.
ZJN to choroba, która charakteryzuje się zaburzeniami czynności jelita grubego. Objawia się bólem brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień, które nie są uwarunkowane zmianami organicznymi lub biochemicznymi. W związku z tym wyróżniamy trzy postacie ZJN: zaparciowe, biegunkowe i mieszane. ZJN jest schorzeniem, które dotyka przeważnie ludzi młodych, w większości przypadków ujawnia się już przed 45. rokiem życia, a aż 80% pacjentów z nasilonymi objawami to kobiety. Co więc może nam pomóc, gdy zmagamy się z dokuczliwymi objawami ZJN? W leczeniu ZJN za pierwszoplanową metodę leczenia uznaje się stosowanie do zaleceń dietetycznych. Ponadto, aktywność fizyczna jest niezbędna dla podtrzymania dobrej perystaltyki (aktywności motorycznej) naszych jelit. Dlatego systematyczny, codzienny ruch, może skutecznie wspomagać pracę układu pokarmowego.
Dieta, która ma znaczenie
Według badań, istnieją produkty, które mogą nasilać objawy ZJN - są to głównie węglowodany łatwo fermentujące, słabo wchłaniane i produkty o wysokim ciśnieniu osmotycznym – tzw. FODMAP (np. fruktoza, laktoza, fruktany oraz alkohole polihydroksylowe). FODMAP trafiają do jelita i przez działanie osmotyczne przyczyniają się do gromadzenia płynów w jelitach. Następnie, przechodząc do jelita grubego, podlegają fermentacji bakteryjnej, czemu towarzyszy wzrost produkcji dwutlenku węgla i wodoru. Czynniki te mogą odpowiadać za pojawiające się uczucie dyskomfortu w obrębie jamy brzusznej (ból oraz wrażenie przelewania), biegunki lub zaparcia i wzdęcia. Stąd uważa się, że skuteczną formą postepowania dietetycznego w zespole jelita nadwrażliwego jest dieta o małej zawartości składników FODMAP[11]. Zaleca się zatem eliminację z diety produktów bogatych w FODMAP, a należą do nich m.in. warzywa i owoce wzdymające (np. brokuły, kalafior), nasiona roślin strączkowych, orzechy nerkowca, pistacje czy produkty pszenne11.
Jak mówi Klaudia Wiśniewska, dietetyk, ekspert kampanii „InterAKTYWNIE po zdrowie”: „Odpowiednia dieta w kontekście chorób cywilizacyjnych może mieć znaczenie w kilku aspektach -
w prewencji, utrzymaniu odpowiedniej kondycji organizmu oraz w leczeniu chorób, łagodzeniu ich objawów i dolegliwości. Powinna ona realizować zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki odżywcze - białka, tłuszcze i węglowodany oraz witaminy i składniki mineralne. Wartość energetyczna takiej diety powinna być indywidualnie dostosowana w zależności od celu jaki chcemy osiągnąć i stanu zdrowia. Dieta taka powinna również bazować na produktach niskoprzetworzonych.
Niewskazane są natomiast nieuzasadnione eliminacje dużych grup produktów spożywczych, np. produktów zbożowych czy nabiału. Z kolei spożywanie odpowiedniej ilości błonnika w diecie może korzystnie wpływać na mikroflorę przewodu pokarmowego oraz zmniejszać ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia, nowotwory, cukrzycę typu 2 oraz choroby przewodu pokarmowego w tym zaparcia” - dodaje ekspertka.
Akcję wspierają eksperci: psycholog Ewa Jarczewska-Gerc oraz dietetyk Klaudia Wiśniewska.
Organizatorem kampanii „interAKTYWNIE po zdrowie” jest firma Sanofi.
